با اختلال کلامی، حرکات کلیشه‌ای و علائم شبه‌اوتیسمی

مراجع فعال کلینیک گفتار توان‌گستر کرج 

کودک سه‌ساله‌ای با مشکلات چندوجهی از جمله گفتار کم، درک دستوری پایین، حرکات کلیشه‌ای و علائم رفتاری شبه‌اوتیسمی به مرکز گفتار توان‌گستر کرج مراجعه کرده است. گزارش‌های بالینی، نقشه مغزی و ارزیابی‌های چندمرحله‌ای، بیانگر چالش‌های ترکیبی در حوزه‌ی زبان، ارتباط، عملکرد مغزی و پردازش حسی هستند.

شرح والد

مهراد از دو سال و نیمگی مشکلاتی از جمله عدم گفتار خودانگیخته، بی‌توجهی به صدا، ضعف در نگاه مشترک، خیره‌شدن به اجسام، حرکات کلیشه‌ای با دست و چشم (نظیر نگاه به گوشه چشم یا خیره‌شدن به پارچه یا گل) داشته است. به گفته والد، در ابتدا احتمال اوتیسم مطرح شده اما پس از بررسی‌های دقیق‌تر از جمله انجام نقشه مغزی و تست‌های حسی، اعلام شده که مهراد علائم مغزی مرتبط با اوتیسم ندارد، اما رفتارهای کلیشه‌ای، نقص در هماهنگی حسی و ضعف در حس عمقی دارد. تلفظ او ضعیف است، کلمات را کشیده می‌گوید، و گفتارش به صورت ناپایدار و پراکنده بیان می‌شود. تشخیص احتمالی مطرح‌شده آپراکسی رشدی و اختلال پردازش حسی است.

تحلیل تخصصی از منظر آسیب‌شناسی گفتار و زبان

۱. ویژگی‌های گفتاری مهراد

• گفتار کم، نامنظم و بی‌ساختار

• ضعف در تلفظ حروف و حذف صداها

• کلمات کشیده یا با مکث زیاد

• تلاش برای بیان کلمات با فشار فیزیکی

• محدودیت شدید در جمله‌سازی

۲. رفتارهای حرکتی و کلیشه‌ای

• خیره‌شدن به اجسام یا حرکت دادن اشیاء در مقابل چشم

• بازی غیرعملکردی با اشیاء (مانند دست‌کاری پارچه یا چرخش اشیاء)

• ضعف در نگاه مشترک

• حرکات تکراری با انگشتان یا نگاه گوشه‌چشمی

۳. نشانه‌های مرتبط با اختلال پردازش حسی (SPD)

• واکنش غیرعادی به لمس و صدا

• درگیری زیاد با اجسام بافت‌دار یا الگوهای تکراری

• ضعف در حس عمقی و ناتوانی در درک فشار و جهت حرکت

• عدم پاسخ‌دهی مؤثر به ورودی‌های حسی در محیط

۴. احتمال وجود آپراکسی گفتار (Childhood Apraxia of Speech – CAS)

• وجود الگوی کلامی پراکنده و بدون برنامه‌ریزی گفتاری مشخص

• مکث بین کلمات و ناتوانی در پیوستگی گفتار

• تلاش بدنی برای تولید کلام (مثلاً باز کردن دهان بدون خروج صدا)

• اختلال در تقلید حرکات گفتاری دهان و زبان

• تلفظ متغیر یک کلمه در تکرارهای مختلف

جدول مقایسه رشد گفتار مهراد با مایلستون‌های طبیعی

تفسیر یافته‌های نقشه مغزی

طبق گزارش والد و پزشک مغز و اعصاب:

• نقشه مغزی نشان‌دهنده فعالیت پایدار در ناحیه‌های پیشانی و تمپورال چپ نیست که مسئول برنامه‌ریزی گفتاری هستند.

• خبری از الگوی نورونی خاص اختلال طیف اوتیسم (ASD) نیست.

• الگوهای رفتاری بیشتر به اختلالات حسی و آپراکسی نزدیک است.

• پاسخ‌های غیرارادی به صدا یا نور به‌صورت بیش‌واکنشی ثبت نشده، اما ثبت ناهماهنگی در پردازش چندحسی وجود دارد.

تشخیص افتراقی احتمالی:

برنامه درمانی پیشنهادی در کلینیک گفتار توان‌گستر کرج

برنامه درمانی مهراد توسط تیم تخصصی کلینیک، شامل آسیب‌شناس گفتار و زبان، متخصص روان‌شناسی عمومی (جناب آقای سیاوش عطایی)، نوروتراپیست، و مشاور والدین طراحی می‌شود.

مرحله اول: پایه‌گذاری ارتباط

• ایجاد تماس چشمی پایدار از طریق بازی‌های هدفمند

• تحریک ارتباط غیرکلامی (اشاره، نشان دادن، نگاه مشترک)

• استفاده از زبان اشاره کودکانه برای درخواست‌ها

• قطع محتوای چندرسانه‌ای و تمرکز بر ارتباط انسانی

مرحله دوم: تحریک گفتار هدفمند

• تمرینات هماهنگی لب، زبان و فک

• تقلید آگاهانه حرکات دهانی همراه با آیینه

• استفاده از کارت‌های تصویری برای تقلید آواهای ساده

• تمرین‌های تنفسی – صوتی برای رهایی از انسداد صوتی

مرحله سوم: درمان آپراکسی

• درمان گفتار همزمان (Therapist and child speak together)

• تکرار گفتار هدفمند با کمک حرکات فیزیکی (مثلاً ضربه‌ی آرام روی قفسه سینه)

• آموزش «پایه‌های آوایی» با الگوبرداری از واژه‌های ساده

• استفاده از نرم‌افزارهای گفتار‌ساز (AAC) در صورت لزوم

مرحله چهارم: درمان اختلال پردازش حسی

• تمرینات ویژه‌ی یکپارچگی حسی با همکاری نوروتراپیست

• بازی‌های تحمل لمس و صدا

• تعادل‌درمانی و تقویت حس عمقی

• آموزش خانواده برای تنظیم محیط خانه براساس نیاز حسی کودک

بسته‌های درمانی پیشنهادی برای مهراد

۱. بسته تخصصی «جهش سبز»

مناسب کودکانی با اختلال آپراکسی، رفتارهای کلیشه‌ای و نیاز به درمان چند‌بعدی. شامل:

• گفتاردرمانی ساختاری

• تمرینات حرکتی-دهانی

• نوروفیدبک پایه

• داستان‌درمانی و بازی‌های گروهی

۲. بسته «زبان‌آموز جامع»

مناسب برای کودکانی با گفتار محدود و حافظه شنیداری ضعیف. شامل:

• تمرینات حافظه شنیداری

• تقویت جمله‌سازی

• آموزش والد محور

• ارزیابی پیوسته گفتار

نقش والدین در خانه

والدین مهراد نقش تعیین‌کننده‌ای در موفقیت درمان دارند. توصیه‌های خانگی:

• حذف همه زبان‌ها جز فارسی

• پرهیز از اصلاح مستقیم گفتار (به‌جای «نه این‌طوری نگو»، بگویید: «درستش اینه…»)

• تشویق هر تلاش برای گفتار حتی با تلفظ ناقص

• بازی‌های نوبتی برای افزایش نگاه مشترک

• خواندن کتاب‌های تصویری همراه با تأکید روی کلمات کلیدی

۱۰ پرسش پرتکرار والدین درباره موارد مشابه مهراد

1. آیا مهراد اوتیسم دارد؟
   با وجود برخی علائم رفتاری، طبق نقشه مغزی و ارزیابی‌ها، او در طیف اوتیسم قرار نمی‌گیرد.

2. آیا ممکن است بعداً صحبت کند؟
   بله، به‌شرط اجرای درمان منظم و تخصصی.

3. اگر صدایش از گلو بیرون نمی‌آید، یعنی مشکل حنجره دارد؟
   خیر، احتمالاً مشکل از برنامه‌ریزی گفتاری (آپراکسی) است.

4. چرا به گل و پارچه نگاه می‌کند؟
   این رفتار می‌تواند از نشانه‌های اختلال پردازش حسی باشد.

5. آیا حرکات کلیشه‌ای به تنهایی نشانه اوتیسم است؟
   نه، اگر همراه با تعامل اجتماعی باشد، می‌تواند ناشی از اختلالات دیگر باشد.

6. درمان آپراکسی چند ماه طول می‌کشد؟
   بین ۶ تا ۱۸ ماه، بسته به شدت مشکل و تداوم درمان.

7. آیا دارو لازم است؟
   در صورت وجود اضطراب یا بیش‌فعالی همراه، توسط روان‌پزشک ارزیابی می‌شود.

8. آیا گفتار کودک به حالت طبیعی می‌رسد؟
   در بسیاری از موارد بله، ولی نیازمند درمان پیوسته و حمایت خانواده است.

9. نقشه مغزی واقعاً مؤثر است؟
   نقشه مغزی ابزار کمک‌تشخیصی مهمی‌ست اما باید در کنار علائم بالینی تفسیر شود.

10. آیا می‌توان به جای گفتار، از اشاره استفاده کرد؟
    اشاره مرحله گذار است، اما هدف نهایی همیشه گفتار شفاهی است.

پیام پایانی برای والدین مهراد و دیگر خانواده‌ها

والدین عزیز، اگر فرزند شما کلماتی را با زحمت می‌گوید، حرکات کلیشه‌ای دارد، یا به ظاهر علاقه‌ای به گفتار ندارد، لطفاً نگران نباشید. ناتوانی امروز، نشانه‌ی بی‌پاسخ بودن نیست. ما در کلینیک گفتار توان‌گستر کرج، هر روز شاهد بازگشت کودکان به دنیای گفت‌وگو و تعامل هستیم. مهراد هم می‌تواند با تکیه بر علم، عشق، و استمرار، به صدای خودش دست پیدا کند.

راه‌های ارتباطی و درمان در کلینیک گفتار توان‌گستر کرج

📍 آدرس: کرج، رجایی شهر، بلوار انقلاب
📞 تماس مستقیم و واتساپ: 09121623463
🌐 وب‌سایت: digispeech.ir

شبکه‌های اجتماعی:

اینستاگرام:

• برنامه‌های درمانی: @siavashataee

• بازی‌ها و تکنیک‌ها: @goftatavangostar

• آموزش لکنت: @Device_speech_aid

تلگرام:

• آکادمی آموزش: @academysiavashataee

• محصولات درمانی: @introducegtg

• صداهای گفتاری: @GTGacademy

• آکادمی لکنت: @doctorloknat

یوتیوب: youtube.com/@doctorspeechy
آپارات: aparat.com/doctor_loknat.ir